الدنیا فی خطب نهج البلاغه دراسه فی تحلیل الخطاب

چکیده فارسی: مساله ی پژوهش وضرورت بحث: نهج البلاغه به عنوان مجموعه ی مدونی از کلام امام علی(ع) ، شامل خطبه ها ، نامه ها وکلمات قصار آن حضرت می باشدکه در موضوعات مختلف دینی ، سیاسی، اخلاقی وتاریخی ... به فراخور حال مخاطب ایراد شده است تا بتواند اثری عمیق و هر چه بیشتر در مخاطبین خود داشته باشد. یکی از موضوعاتی که بسیار مورد توجه امام بوده مسأله ی تبیین دنیا و روش برخورد صحیح با آن می باشد به طوری که حجم بسزایی از سخنان ایشان در خطبه های نهج البلاغه بدان تخصص یافته ؛ (40 خطبه از مجموع 241 خطبه ایشان در نهج البلاغه) واین نسبت عددی یعنی 17درصد خطبه ها با توجه به کثرت موضوعات مطرح شده در نهج البلاغه قابل توجه می باشد. علت این امر را می توان در تغییر جامعه آن روز وفاصله گرفتن از اسلام حقیقی دانست به طوری که بسیاری از مردم قادر به تمییز مساله حیات دنیایی ومظاهر دنیا نبودند. و از آنجا که مخاطبین امام را اقشار مختلف مردم از جمله کارگزاران ایشان، دوستان ، دشمنان ... تشکیل می دهند طبعاً نوع گفتار و بیان ایشان متفاوت است. این پژوهش برآن است تا با تحلیل گفتمان سخنان امام عوامل اثر بخش کلام ایشان را در این 40 خطبه بررسی ورابطه ی آن را با نوع مخاطب تبیین نماید. یکی از رویکردهای تحلیل گفتمان ، رویکرد نقش گرای هلیدی می باشد که برای زبان سه جنبه ی معنایی (فرانقش) قائل است. وی معتقد است که شکل گیری معنا والفاظ موجود در سخن از این سه جنبه قابل بررسی است: فرا نقش اندیشگانی، فرانقش بینافردی، فرانقش متنی. در میان زبانشناسان عرب نیز عبد الهادی بن ظافر الشهری در کتاب خود با نام(استراتیجیه الخطاب مقاربه تداولیه لغویه) مقوله ی استراتژی گفتمان را مطرح می کند سپس با معرفی معیارهای سه گانه ی شکل گیری گفتمان که همان فرانقش های سه گانه ی زبان از دیدگاه هالیدی می باشد به طرح چهار استراتژی برای گفتمان می پردازد . و این استراتژی ها را تجلی وانعکاس این فرانقش ها بر متن می داند. این استراتژی ها عبارت است از: استراتژی تضامنی، استراتژی توجیهی، استراتژی تلمیحی واستراتژی اقناع. این پژوهش سعی دارد تا کارکرد و نمود هر یک از این فرانقش های زبانی را در خطبه های نهج البلاغه در قالب این استراتژی ها بررسی کند. محورهای بحث: تحلیل ابزارهای زبانی به کار رفته در استراتژی های مختلف گفتمان در سطوح چهارگانه ی تحلیل زبانشناختی اعم از معجم، صرف، نحو، وبیان. نتیجه: اندیشه ی امام ونگرش ایشان نسبت به دنیا در قالب استراتژی تلمیحی تجلی یافته است وایشان با هدف اقناع مخاطبین از طریق احتجاج عقلی از استراتژی اقناع بهره برده اند وبا ایجاد تضامن بین خود وامت خویش به وسیله ی ابزارهای زبانی این استراتژی، شرایط را برای پذیرفتن هدایت از سوی مخاطب مهیا می سازند سپس با اتخاذ استراتژی توجیهی به وسیله ی ابزار زبانی همچون افعال انشائی امر، نهی، استفهام ونداء و ... امت را به سمت امر مورد نظر سوق دهند . روش کار: توصیفی- تحلیلی واژگان کلیدی: دنیا، نهج البلاغه، تحلیل گفتمان نقش گرا ، استراتژی گفتمان.